Maatschappelijke verantwoordelijkheid: Een loze belofte?

Logistieke ondernemingen pronken er graag mee: energieneutrale warehouses, elektrische vrachtwagens en afvalvermindering. Geen onderneming die het niet doet, ziet Muhammed Akbas, docent en onderzoek aan de Hogeschool Rotterdam. “Groothandels en logistiek dienstverleners laten er graag geen misverstand over dat ze duurzaamheid belangrijk vinden, tegen moderne slavernij zijn en volop aan goede doelen doen. ‘Goed voor de wereld en goed voor het bedrijf’, is daarbij het motto. Allemaal prijzenswaardig! Toch blijft er een spanning tussen wat bedrijven beloven en daadwerkelijk doen.”

Waar komt deze spanning vandaan? Eerder schreef ik dat bedrijven een afweging maken tussen economische en morele waarden, en vooral in moeilijke tijden in de overlevingsmodus springen. Dit leidt ertoe dat bedrijven veel beloven, maar hier weinig van (kunnen) waarmaken. In dit stuk beschrijf ik waar de schoen wringt.

Hart op goede plek

Geruststellend is dat logistieke professionals hun hart op de goede plek hebben. Dat concludeer ik uit de gesprekken die ik als onderzoeker met hen voer. Zij hechten er aan om hun steentje bij te dragen aan een betere wereld. Interessant is wel dat elke manager net iets anders verstaat onder ‘het goede’. De ene vindt het waardevol om zijn mensen te beschermen tegen overwerk, terwijl de andere manager met het vervoeren van volgeladen vrachtwagens niet alleen kosten wil besparen maar ook de hoeveelheid CO2-uitstoot wil beperken. Weer een andere geeft elk jaar het overgebleven budget aan het verduurzamen van verpakkingen. Geen één werkt alleen voor het geld zonder een breder idee van ‘goeddoen’.

Intrinsieke en extrinsieke motivatie

Waar sommige managers dit vooral uit intrinsieke motivatie doen, doen anderen het omdat de klant het eist, omdat het goed is voor de bedrijfsreputatie of omdat het simpelweg erbij hoort om te verduurzamen. Sommigen zijn dus weliswaar extrinsiek gemotiveerd, maar beschouwen dit toch als een manier om het voortbestaan van het bedrijf te waarborgen en hierdoor alsnog de maatschappij dienstig te zijn.

Toch blijft het moeilijk om het goede na te streven in de dagelijkse praktijk. Mooi geformuleerde doelstellingen op hoofdkantoren om processen te verduurzamen worden maar moeizaam omgezet in concrete stappen. Een jong logistiek professional vertelde mij zich belemmerd te voelen omdat zijn ideeën per se uitgewerkt moesten worden in een business case. Op die manier moest hij duidelijk maken dat zijn duurzaamheidsideeën geen geld gingen kosten, en het liefst wat moesten opleveren. Dit is frustrerend voor idealistische professionals, die met zo’n obstakel misschien zelfs een andere werkgever zullen zoeken.

Competitie maakt ongelukkig

Niet alleen de nadruk op de centjes vormt een belemmering voor wereldverbeteraars, maar ook de verregaande competitie. Zowel binnen als tussen bedrijven. Professionals ervaren dat het managementkader soms bewust aanzet tot een strijd tussen verschillende afdelingen, met onwenselijke gevolgen. Noemenswaardig hierbij is dat de competitie tussen sales en logistiek kan leiden tot wederzijds onvriendelijk gedrag. Afdelingen kijken neer op elkaar, reageren bot op elkaars verzoeken en hebben geen wederzijds begrip. Wat ontbreekt is een goede balans tussen competitie en coöperatie, tussen geven en nemen. Uiteindelijk worden beide partijen er ongelukkig van. Waar je hoopt dat cultuur en structuur van een onderneming het beste uit de mensen haalt, hebben dergelijke praktijken juist een averechts effect. Niet ons coöperatieve en gevende karakter komt naar boven, maar juist eigenbelang en de drang naar méér viert zege.

Desondanks is het te makkelijk zijn om alle schuld af te schuiven op het MT. Zij wordt juist geconfronteerd met het ontbreken van een zogeheten level playing field. In je eentje inzetten op verantwoord ondernemen komt ongetwijfeld ten goede van de sluwe concurrent. Een sectorbrede aanpak lijkt daarom noodzakelijk. Positief is dat brancheorganisaties zoals evofenedex hier veelbelovende stappen in ondernemen.

Duurzaamheid in vacatureteksten

Instituties zijn belangrijk, maar hebben ons als individuen nodig die het verschil maken. Dus zou men wat betreft maatschappelijke verantwoordelijkheid verwachtingen expliciet moeten maken. Iets wat we bijvoorbeeld ook in vacatures zouden moeten treffen. Met een beetje verbazing ontdekte ik dat in vacatures voor supply chain managers en logistieke managers maatschappelijke verantwoordelijkheid en duurzaamheid nauwelijks genoemd wordt. Blijkbaar hoeven kandidaten deze zaken niet hoog in het vaandel te hebben? Van kandidaten wordt vooral verwacht een efficiënte en effectieve aansturing van goederenketens onder tijdsdruk met maximale klanttevredenheid. Hoe achterhaald is dat!

Maatschappelijke verantwoordelijkheid onbelangrijk of vanzelfsprekend?

Wijst dit erop dat bedrijven het simpelweg niet belangrijk genoeg vinden, of dat zij maatschappelijke verantwoordelijkheid zo vanzelfsprekend vinden dat het niet als een integraal onderdeel van functies wordt genoemd? Of is het simpelweg een blinde vlek van HRM-managers die deze vacatures opstellen? Een andere verklaring is dat duurzaamheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid niet als een integraal onderdeel van het werk van logistieke professionals wordt beschouwd, maar juist als een staffunctie. Wat de verklaring ook is, bedrijven doen er goed aan in overweging te nemen in hoeverre zij hun duurzaamheidsplannen vertalen naar hun functieomschrijvingen.

Mijn onderzoek naar moraal en maatschappelijke verantwoordelijkheid stemt optimistisch over idealen, maar de uitwerking laat vooralsnog te wensen over. Maatschappelijke verantwoordelijkheid is een veelzijdige kwestie, dus dien je het op een veelzijdige manier aan te pakken. Het schip volledig omkeren zal op korte termijn niet mogelijk zijn, maar bijsturen wellicht wel. Bedrijven die veel beloven en weinig doen roepen de beschuldiging van green washing over zich heen. Belofte maakt schuld.